Луддийлар — 19-asr бошларида Англияда пайдо бўлган ишчилар ҳаракати бўлиб, улар саноат инқилоби давридаги механик тўқув машиналари ва ишлаб чиқаришдаги автоматлаштиришга қарши чиққанлар. Улар техникани ишчиларнинг иш ўринларини йўқ қиладиган ва меҳнатни қадрсизлантирадиган таҳдид деб ҳисоблашган.

Луддийлар кимлар эди?

•    1811–1816 йиллар орасида Англиянинг Йоркшир, Ланкашир, Ноттингемшир каби саноат вилоятларида пайдо бўлган.

•    Улар асосан тўқувчи, рўмол ишлаб чиқарувчи, темирчи каби ҳунармандлар бўлган.

•    Уларнинг исёнини Нэдд Лудд исмли афсонавий шахс номи билан боғлашади. Шу сабаб улар "Луддийлар" деб аталган.

 Нега қарши чиқишган?

•    Янги машиналар туфайли ишлаб чиқариш арзонлашган, лекин ишчилар маоши пасайган.

•    Қўл меҳнати орқали касб қилган усталар ўз иш жойларини йўқотишган.

•    Баъзи фабрикантлар ишчиларни ишдан бўшатиб, машиналарга таяниб қолишган.

•    Бу аҳвол Луддийлар орасида ғазаб уйғотиб, машиналарни бузиш, фабрикаларни ёқиш каби ҳаракатларга олиб келган.

Ҳаракат натижаси ва тугаши

•    Буюк Британия ҳукумати Луддийларни қаттиқ жазолади. Қатллар, қамоқ ва зўравонликлар орқали ҳаракат босиб ташланди.

•    1813 йилда кўплаб Луддийлар дарга осилди.

•    1816 йилларга бориб, ҳаракат сусайди, аммо саноат инқилоби тўхтамади.

Луддийлик символикаси

•    Бугунги кунда "Луддий" сўзи технологиядан қўрқадиган ёки унга қарши чиқадиган одам маъносида ишлатилади.

•    Масалан: У жуда Луддий экан” — яъни технологияга қарши, инновациядан қочади.



Луддийлар — бу шунчаки технологияга қарши чиққан одамлар эмас, балки иқтисодий, ижтимоий ва меҳнат ҳуқуқлари поймол этилган ишчиларнинг протест ҳаракати эди. Улар тарихда ишчи синфи манфаатларини ҳимоя қилишнинг илк шаклларидан бири сифатида қолди. Бугунги кунда ҳам Луддийлар мавзуи глобал автоматлаштириш ва робототехникага оид баҳсларда доим тилга олинади.

Сунъий интеллектга қарши чиқиш: замонавий Луддийчиликнинг қайта намоёни

21 асрда сунъий интеллект (СИ) ҳаётнинг турли жабҳаларига, жумладан, тил, таҳрир ва таржима соҳаларига жиддий таъсир кўрсатмоқда. СИ асосида ишлайдиган платформалар – Google Translate, DeepL, ChatGPT ва бошқалар – матн таҳлили, автоматик таржима ва таҳрир фаолиятини тезлаштириб, арзонлаштирди. Бу ҳолат анъанавий таржимон ва муҳаррирлар қатламида кескин баҳсларга, баъзан эса муқовиматга ҳам сабаб бўлмоқда. Бу муқовимат, тарихий нуқтаи назардан қаралганда, 19 асрдаги Луддийлар ҳаракати билан мафкуравий ва психологиявий жиҳатдан ўхшашликларга эга.

Луддийлар ҳаракати ва унинг моҳияти

Луддийлар – 19 аср бошларида Англияда саноат инқилобига қарши чиққан тўқувчи усталар ҳаракати эди. Янги механик тўқув машиналари қўл меҳнатининг ўрнини босиб, ишчиларни ишсиз қолдирган. Бу усталарнинг иш ўринлари йўқолиши, меҳнатларининг қадрсизланиши ва иқтисодий етишмовчилик уларни машиналарни бузиш, фабрикаларни ёқиш каби кескин чораларга боришга ундаган. Улар ўз ҳаракатларини “адолатни тиклаш” деб баҳолаган бўлсалар-да, тарихий ҳақиқат шуки – технологияни тўхтатиб бўлмаган.

Сунъий интеллектга қарши чиқиш – янги замон Луддийчилиги

Бугунги кундаги айрим профессионал таржимон ва муҳаррирларнинг сунъий интеллектга нисбатан позицияси Луддийчилик ҳаракатини эслатади. Улар учун сунъий интеллект:

•    Иш ўринларини камайтирувчи омил,

•    Меҳнат ва тажрибани қадрсизлантирувчи восита,

•    Инсоннинг интеллектуал ролини чекловчи технология сифатида намоён бўлмоқда.

Бу позиция ўз ичига танқидий чиқишлар, платформаларни камситиш, ёки СИдан фойдаланишни қонунан чеклаш каби чақириқларни қамраб олади.

Психологик ва ижтимоий ўхшашликлар

Ҳар икки ҳолатда ҳам асосий мотив — таҳдид ҳисси. Луддийлар учун бу моддий етишмовчилик ва жисмоний ишсизлик бўлса, СИга қарши чиқувчилар учун бу — интеллектуал меҳнатнинг йўқолиши ва ижтимоий мавқенинг пасайиши. Ҳар икки гуруҳ ўз ҳаракатларини инсоний қадриятларни ҳимоя қилиш деб баҳолайди, бироқ амалда, замонавий технологияларни қабул қилмаслик орқали муваффақиятсизликка йўлиқиши мумкин.

Технологияни инкор қилиш ўрнига – интеграция йўли

Тарих Луддийларга бир нарсани ўргатди: технологияни тўхтатиб бўлмайди, аммо ундан оқилона фойдаланиш мумкин. Бугунги касбий таржимонлар ва муҳаррирлар учун СИ – рақиб эмас, балки ҳамкорга айланиши мумкин бўлган воситадир. Сунъий интеллект стандарт, автоматик, доимий такрорланувчи жараёнларни ўз зиммасига олиб, инсонни юқори интеллектуал ва ижодий фаолиятга йўналтириши мумкин.

Сунъий интеллектга қарши чиқаётган баъзи таржимон ва муҳаррирларнинг позицияси – ўзига хос “замонавий Луддийчилик” шаклидир. Улар фақат касбий эмас, балки маданий ва ахлоқий жиҳатдан ҳам ўз позицияларини ҳимоя қилишга уринмоқдалар. Аммо тарих шуни кўрсатдики, технология инқироз эмас, балки янгиланиш имкониятидир. Инсон фикри, ҳисси ва тафаккури билан СИ имкониятларини бирлаштириш — касбий йўқолиш эмас, аксинча, янги босқичга кўтарилишнинг энг самарали йўли бўлиши мумкин.

Абу Муслим (профессор)